…de dood gaat ook over het leven
De opmars van de Zeeuwse zanger-liedschrijver Broeder Dieleman lijkt niet te stuiten. Drie jaar geleden zag zijn eerste cd, ‘Alles is ijdelheid’ het levenslicht. Het was de opstap naar verschillende landelijke podia. Vorig jaar verscheen de thuisopname ‘Gloria’ en nu is er alweer ‘Uut de bron’, een cd verpakt in een boek. Dieleman presenteerde dit derde album in november in zijn woonplaats Middelburg in een rustige periode tussen zijn optredens door.
In het dagelijks leven heet de coördinator van het poppodium De Spot in Middelburg gewoon Tonnie Dieleman (1976) en blijft hij uitgesproken nuchter onder zijn succes. Hij vindt het toch wat vreemd dat mensen hem feliciteren met laaiende recensies in de kranten. “Die pers is natuurlijk best leuk, maar dat is de buitenkant. Het gaat mij om de muziek. Hoe fijn het ook is dat mensen me feliciteren, ik moet nog steeds mijn kinderen naar school brengen. Er moet nog steeds eten op tafel komen en gemaakt worden. Dat gaat gewoon door.”
Het begon allemaal met het schrijven van Engelse liedjes en pielen op de gitaar. In 2004 veranderde dat. Zijn moeder overleed en naar aanleiding daarvan schreef hij vier liedjes. Drie in het dialect van het land van Axel, de streek waar hij opgroeide en één in het Nederlands. Dat liedje, Zilverspa, verscheen later in het dialect op zijn “eerste echte cd”. De vier liedjes brandde hij samen met Voor Marie-Louise van Willem Vermandere op een cd. De mini-schijf vond zijn weg in beperkte kring maar haalde ook de Provinciale Zeeuwse Courant. Niet vreemd, want de folkliedjes op het schijfje klinken opmerkelijk fris, mede door de passende arrangementen die zijn zwager verzorgde.
In die liedjes was al sprake van Bijbelse symboliek die voortvloeide uit zijn vrijgemaakt, gereformeerde jeugd. Een geloof dat hem nooit helemaal losliet. Vooral omdat het zijn taal heeft beïnvloed. “Welke woorden je gebruikt en welke betekenis je aan de dingen geeft.” Het is de link met de Bijbel. “Die woorden maken gebruik van een krachtige symboliek en er zitten veel lagen in. Het is literair.“
In zijn liedjes, zeker in het begin, speelt de dood een belangrijke rol. Het heeft niet alleen te maken met het overlijden van zijn moeder. “Ik was mij van jongs af aan al vrij sterk bewust van de dood en dat ben ik eigenlijk mijn hele leven geweest.” Hij werkte een tijdje bij een hovenier en was dan soms ook grafdelver. Toch speelt zijn christelijke opvoeding ook hier weer een belangrijke rol. “Dan is de dood sowieso altijd wel aanwezig. Daar komt die fascinatie uit voort, denk ik. Ik was me bewust van de symboliek en hoorde dat ook in andere liedjes. Ik besefte dat het iets bijzonders was en iets heel krachtigs. Ik vind het iets moois. De dood gaat ook over het leven.”
Hij speelde al langer met de gedachte een cd uit te brengen. Maar dat duurde tot 2012 omdat hij voorzichtig was. “Ik had nog niet het zelfvertrouwen. Ik vond me niet goed genoeg. Ik was er ook niet zo mee bezig dat het echt iets moest gaan worden in de wereld.” Toen er voldoende repertoire was, nam hij dat toch maar op. Zijn in retro-geluid gedoopte cd, Alles is IJdelheid, sloeg aan en Broeder Dieleman verscheen op landelijke podia. “Dat ging allemaal heel natuurlijk eigenlijk. Ik heb nooit gedacht: nu ga ik een muzikale carrière beginnen. Ik heb dat album uitgebracht maar dat was niet een doel. Het doel was de muziek.”
Ondanks het landelijke succes werd de profeet in eigen streek niet geëerd. De regionale omroep liet de schijf links liggen omdat zijn liedjes slecht te verstaan zouden zijn hoewel ze in het Zeeuws-Vlaams werden gezongen. De muzikant liet zijn oren niet hangen en ontwikkelde zich verder.
Met de tweede cd, Gloria, keerde hij terug naar de basis. Gewoon thuis opgenomen met een minimale begeleiding en af en toe op de achtergrond het geluid van een vogel. Zo’n vliegend schepsel dat je vaker in zijn liedjes tegenkomt. “Ik vind het wel grappig dat mensen dat zo opvalt. De muziek die ik beluister gaat heel vaak over vogels en in de Engelse en Amerikaanse folk komen ook behoorlijk veel vogels voor.”
Nu is er dus een derde album, Uut de bron, verpakt in een boek met fraaie, zelfgemaakte foto’s plus de teksten van de drie cd’s. Alweer is de muziek anders dan op de vorige cd.
De schijf begint met een geluidsopname: Ruischende Gat. Het is een dialoog tussen twee Zeeuws-Vlamingen. Het gesprek roept herinneringen op aan Het is een schone dag geweest, de prijswinnende documentaire van Jos de Putter uit 1993. Die beschrijft het laatste jaar van diens ouders op de boerderij in Zeeuws-Vlaanderen. De film was een ijkpunt voor Dieleman. “Stilistisch en qua dialecttoon. Ik vind het een van de mooiste kunstwerken die ik ken. Ik heb de film, denk ik, al tien keer gezien. Ik vind hem echt fantastisch. Toen al heb ik een stukje meegemaakt van wat niet meer bestaat en gaat verdwijnen. Ik vond het bijna shockerend.” In zijn liedjes komt dat landschappelijke aftakelingsproces ook naar voren zoals in Lovenpolder Boerengat, over het gehucht dat letterlijk opgeslokt werd door de opdringende industrie.
In Omer blijkt zijn verwantschap met een andere Zeeuws-Vlaming, Omer Gielliet , die beelden schept van ruwe houtresten uit de natuur. Bij de bejaarde priester verdwijnt het verschil tussen katholiek en gereformeerd. “Voor hem is dat allemaal hetzelfde. Hij is heel breeddenkend naar andere religies. Hij noemt dat doorgeefluiken van God. Wat wij vooral gemeen hebben is dat we beiden de hang naar symboliek hebben en dat daar het geheim van het leven in ligt beklonken. Niet in de letterlijkheid van alles, maar in de poëzie en de symboliek van dingen. Ik denk dat ik muziek maak op de manier waarop hij gedichten schrijft, beelden maakt en met de mensen omgaat. Ik denk dat hij daar nog verder in gaat. Hij leeft het echt nog helemaal. Dat vind ik heel mooi.”
Klanken spelen een belangrijke rol op Uut de bron. De soundscapes ontstaan vooral door een gestreken banjo. Het is het instrument dat hij steeds meer waardeert en gebruikt. “Soms speel ik ook gitaar, maar banjo vind ik op het moment heel prettig. Ik ben die banjo ook meer gaan ontdekken. Ik ben op de gitaar een beetje uitgekeken. Er zit ook geen gitaar op het nieuwe album en ik vind de banjo ook gevoelsmatig wel bij de taal passen.”
De muziek op de drie cd’s loopt sterk uiteen en laat zich moeilijk in een hokje vangen. Dieleman houdt ook niet zo van hokjes. “Zodra je iets benoemt, dan denk ik: het is altijd nog meer. Dan sluit het dingen uit.” Zijn muziek ontwikkelt zich voortdurend.
“Ik zoek naar nieuwe manieren om iets te doen. De klank, dat vind ik ook fascinerend. Dat is volgens mij een deel van het muzikant zijn. Dat je daardoor geobsedeerd bent. Het is nooit af. Het is altijd maar door en door en door. Het is een bewust proces. Want je bent op zoek naar nieuwe klanken. Mijn persoonlijke ontwikkeling als mens heb ik steeds meer gekoppeld aan hoe ik muzikaal ook bezig ben. Hoe ik er tegenaan kijk en welke tactiek ik kies. Hoe ik beslissingen neem en keuzes maak.”
Uut de bron, Wintertuin/Snowstar ISBN 978-90-79571-34-5
