Göksel Yilmaz – De reiziger zonder thuis

Göksel Yilmaz - De reiziger zonder thuis

Gezgin -de reiziger- luidt de titel van de prachtige en ontroerende debuutcd van het Göksel Yilmaz Ensemble. Meeslepende, introverte en verhalende muziek die je als gids meeneemt op een adembenemende reis. Daar moet een verhaal achter zitten denk je dan. En er zit een verhaal achter. Van dé reiziger, Göksel Yilmaz. Het verhaal van een zoektocht, naar een thuis. Van een thuisloze met een bestemming, van een bestemming zonder het thuisgevoel.

Göksel Yilmaz is een geboren Tukker (Enschede). Zijn ouders komen oorspronkelijk uit Antakya in het zuidoosten van Turkije, een streek die grenst aan de omgeving in Syrië waar op dit moment de brandhaard is. Het is een gebied waar een van de vele minderheidsgroepen in Turkije woont, de Arabisch sprekende Alevieten. Thuis sprak men dan ook Arabisch. Op de basisschool in Enschede leerde Göksel de Nederlandse taal. De straattaal werd het Turks dat Göksel -toen nog in het kader van moedertaal ondersteuning voor anderstaligen- in extra lessen op school leerde.

Soms zou je een handleiding willen meegeven

“Wat mijn roots zijn is dus niet zo makkelijk te beantwoorden. Ik identificeer me meer met het Arabische, niet direct met Nederland of Turkije. In Turkije werden in die tijd minderheidsculturen sterk onderdrukt. Daar is nu wat meer beweging in gekomen. Mijn ouders zijn beide progressieve Turken met socialistische sympathieën. Mijn vader was een van de medeoprichters van een arbeidersbeweging”, vertelt de componist. “Toen ik tien jaar was moest ik samen met mijn broer terug naar Turkije. Als vooruitgeschoven post, want mijn ouders hadden gevorderde plannen om te remigreren. Moest, want ik wilde helemaal niet. Ik heb er zeven jaar gewoond en heb daar het voortgezet onderwijs doorlopen. 

Vervolgens wilde ik naar het Conservatorium. Mijn ouders zijn nooit teruggegaan en op mijn zeventiende moest ik weer terug naar Nederland. Toen wilde ik juist niet weg uit Turkije. Het was een tweede traumatische ervaring. Ik kon voor de tweede keer in mijn nog jonge leven helemaal vanaf nul beginnen.” De muziek bleek de redding voor Yilmaz. Inmiddels had hij naast de saz ook de Spaanse gitaar opgepakt en wilde zich daar verder in verdiepen. Hij begon een studie klassiek gitaar in Enschede en studeerde af aan het conservatorium. Geen gebruikelijke keuze voor iemand uit Turkije. Het blijkt geen loze keuze of vlucht. “De klassieke gitaar sprak mij aan, vooral omdat je die terugvindt in de Latijns-Amerikaanse muziek. Ik was toen een fan van Inti Illimani, een Chileense groep uit de jaren zeventig die zich verzette tegen de dictatuur.

Mijn eerste groep was een coverband Grup Yorum, waarmee we liederen van onder meer Inti Illimani bewerkten en de protestliederen van eigen arrangementen voorzagen. Daarnaast heeft de Spaanse gitaar meer verbintenis met de Arabische wereld dan gedacht. De klassieke gitaar heeft zich ontwikkeld via de muziek in Spanje die sterk beïnvloed is door de Moorse traditie. Wat mij zo aanspreekt is de harmonie, iets dat je nauwelijks in de Arabische muziek tegenkomt. Oosterse of Arabische muziek gaat meer uit van de melodie, terwijl Westerse muziek de harmonie centraal stelt.’

Dat laatste is goed hoorbaar op de cd Gezgin. De liederen worden gezongen in het Turks, Koerdisch en Arabisch, maar de muziek klinkt niet authentiek Turks. Göksel Yilmaz beaamt dat en is er eigenlijk wel blij mee als ik dat constateer. “Ik krijg wel eens commentaar als ‘het klinkt niet zoals het origineel’. Dat klopt. Ik neem een lied als basis en transformeer het naar een huidige context. Daarin worden soms consessies gedaan, zoals het weglaten van de kwarttonen.

De westerse muziek kent geen kwartnoten. Een kwartnoot kan overkomen als net niet helemaal zuiver. Maar oorspronkelijke en authentieke Turkse muziek kent ook geen kwarttonen, dus in feite ben ik behoudend.” De voortdurende glimlach van Göksel Yilmaz wordt wat groter bij deze constatering. Zijn ensemble bestaat uit de Nederlandse violiste Anne Bakker, de Hongaarse contrabassist Sándor Kém en de Turkse percussionist Ulas Aksünger.

De samenstelling van de instrumentatie is een bewuste. “Ik wilde persé een westers geschoolde violist, juist om die hedendaagse en eigentijdse context te benadrukken. In Turkije komt de viool voornamenlijk alleen in de kunstmuziek en zigeunermuziek voor. Ik geef alle ruimte aan Anne om te improviseren. Dat de contrabassist een Hongaar is, is toeval, maar wel meegenomen. In de Hongaarse muziek kennen ze ook de onregelmatige maatsoorten en hij speelt het op gevoel in plaats van tellen. De Turkse percussie is er vanwege de feeling met de muziek’.


foto Quinten Buijsse

Gezgin – de reiziger

Gezgin is de eerste cd van Göksel Yilmaz en zijn groep, maar niet het studiodebuut. Voor het Göksel Yilmaz ensemble was er de formatie Anadolu Ezgisi. In 2000 werden na enkele jaren samenspelen cd-opnamen gemaakt, maar snel daarna viel het uiteen. De cd verscheen nooit officieel, al kan je via Yilmaz wel de opnamen verkrijgen. Anadolu Ezgisi was de aanzet tot hetgeen waar Göksel nu mee bezig is: traditionele nummers bewerken, aangevuld met eigen composities in een eigen stijl. Marcel Blok blijkt een katalysator in de totstandkoming van Gezgin.

Hij introduceerde de formatie bij Silvox. Er werd een overeenkomst getekend en opnamen in de Silvox studio gemaakt. Binnen een jaar zou er een schijfje liggen. Om diverse redenen kwam de klad er in en duurde het uiteindelijk drie jaar voor het project werd afgerond. De cd werd nog wel afgemixed en gemasterd bij Silvox, maar Göksel Yilmaz wilde niet verder met de maatschappij. Zonder natrappen of rancune geeft hij aan: “Na drie jaar had ik er geen vertrouwen meer in en heb ik alle rechten teruggekocht. Ik wilde de cd uiteindelijk in eigen beheer uitbrengen.

In feite is Gezgin een weerslag van 15 jaar uit mijn leven en daarmee een persoonlijk document geworden. Ik heb een sterke binding met het album en door alle rechten op te kopen werd het ook werkelijk mijn album.” Het album gaat in feite nog verder in de tijd terug, zo blijkt. “Sommige liedjes zijn al twintig jaar geleden geschreven en heb ik in ander formaties ook gespeeld. In de loop der jaren zijn die ontwikkeld, volwassen geworden. In 2008 had ik het hele album af in mijn hoofd. Het is inderdaad een thematische cd. Alle liedjes hebben wel een link met een moment in mijn leven.”

De eerste drie titels zijn traditionals, vertelt Göksel. Een ode aan de protestzanger Ruhi Su, een lied van de Libanese zangeres Fairuz en een liefdesliedje. Maar het is vooral een persoonlijk document van de reiziger Göksel Yilmaz zelf. “Ik reis(de) tussen culturen. Wellicht daarom vind ik het fijn om letterlijk onderweg te zijn. Niet noodzakelijk met een bestemming. Ik heb ook het gevoel ‘Ik ga nooit naar huïs’. Ik heb geen echt thuis. Het is tevens een dilemma, want ik zoek wel weer vastigheid. Een eigen plek is nodig om me muzikaal te verdiepen. Ik ben eveneens een twijfelaar. Ik ben enerzijds heel gedreven, zit vol ideeën, maar stel zaken tevens uit. Er zit ook een stukje perfectionisme in. Ik heb te weinig zelfdiscipline om ïdeeën en projecten uit te werken. Ik heb sterk de behoefte aan externe prikkels.”

Reacties

De reacties op het album zijn verrassend. “Nederlanders zeggen geraakt te worden, maar niet in de betekenis van dramatisch, zoals de Turkse muziek vaak uitstraalt. Eerder vind men het rustgevend, meditatief. In de Turkse gemeenschap wordt het album wisselend beoordeeld. Men vergelijkt het met wat ze over het algemeen kennen. Dan vinden ze de instrumentatie vreemd of de manier van zingen. Compositorisch menen ze dat het eentonig is, omdat ze het niet kunnen plaatsen. De herkenbare nummers roepen waardering op, de anderen veel minder. Je moet de muziek echter op je in laten werken. Soms zou je een gebruikshandleiding mee willen geven.”

www.gokselyilmaz.nl

foto Marcel Sloot
Scroll naar boven