Uit de grote hoeveelheid bladmuziek en vliegende blaadjes die ik vond met liedjes over de Eerste Wereldoorlog, maakte ik een afgewogen selectie om een beeld van Nederland in de periode 1914 -1918 te geven. Dat we neutraal waren in die oorlog, wil niet zeggen dat hier alles naar wens ging. Problemen waren er genoeg, die hun weg vonden in een keur aan liedjes.
Per artikel besteed ik telkens aandacht aan één lied, waarvan ik een eenvoudige opname met zang en gitaar maakte.
In de loop van de Eerste Wereldoorlog ontstonden er ook in Nederland allerlei tekorten en ging er van alles op de bon. De overheid probeerde de nood te leningen door zelf producten op de markt te brengen. Niet alleen verscheen er de eenheidsworst van 25 cent, maar ook eenheidsbier, eenheidssigaren, eenheidsschoenen. Goedkope en duurdere stukken vlees mochten niet meer afzonderlijk worden verkocht, maar werden onherkenbaar dooreen gemengd tot een product dat voor iedereen gelijk was – eenheidsworst – en waarvoor een maximumprijs gold. In april 1918 werd de eenheidsworst geïntroduceerd. Het weekrantsoen was bepaald op 100 gram per Nederlander. Eenheidsworsten waren niet bijzonder lekker maar door de magere tijden wel erg gewild. Folkert Evert Posthuma, minister van Landbouw, Handel en Nijverheid, was hiervoor verantwoordelijk.
Als voorbeeld diende de Duitse ‘Einheitswurst’, die in Berlijn al in 1916 verkrijgbaar was. De worst werd in ons land een makkelijk onderwerp van hoon. Er verschenen veel spotprenten. Volgens politiek tekenaar Albert Hahn hield Minister Posthuma de uitgehongerde bevolking een ‘vette’ eenheidsworst voor. Ook verschillende straatliederen dreven er de spot mee.
Het lied wat hier wordt belicht wordt gezongen op de melodie van Juf, pas op je pitje (of in het donker zit je). Dat maakte echter nog niet al te veel duidelijk. Tot ik ontdekte dat dit dezelfde melodie betreft als Keep the home-fires burning (till the boys come home), op tekst van Lena Ford en muziek van Ivor Novello, geschreven in 1914.
Overigens heeft cabaretier Diederik van Vleuten in zijn theaterprogramma Buiten schot (2014) de tekst van Eenheidsworst op een eigen melodie gebracht. Waarschijnlijk was hij niet bekend met de oorspronkelijke wijs.
Het vliegende blaadje (een tekstvelletje dat door liedzangers voor een paar centen werd verkocht tijdens het straatoptreden) dat hieronder staat afgedrukt kent als ondertekenaar Frans Rombouts. Hij was lange tijd uitgever van liedblaadjes en -boekjes, gehuisvest in Roosendaal.
Waar bestond de eenheidsworst eigenlijk uit? Op papier zat er tien procent varkensvlees en negentig procent rundvlees in. Maar waarschijnlijk werden er ook andere producten gebruikt voor de vulling van de worst. Na de beëindiging van de oorlog verdwenen de eenheidsproducten, maar als begrip is de eenheidsworst tot op de dag van vandaag blijven bestaan: fantasieloos, meer van hetzelfde.
