Uit de grote hoeveelheid bladmuziek en vliegende blaadjes die ik vond met liedjes over de Eerste Wereldoorlog, maakte ik een afgewogen selectie om een beeld van Nederland in de periode 1914 -1918 te geven. Dat we neutraal waren in die oorlog, wil niet zeggen dat hier alles naar wens ging. Problemen waren er genoeg, die hun weg vonden in een keur aan liedjes.
Per artikel besteed ik telkens aandacht aan één lied, waarvan ik een eenvoudige opname met zang en gitaar maakte.
Zo oud als de oorlog is ook de behoefte om de waanzin te ontvluchten, desnoods door het strijdtoneel zonder permissie te verlaten. In de Eerste Wereldoorlog was dit natuurlijk ook het geval, misschien wel meer dan ooit. Talloze deserteurs, waarvan duizenden – met name Duitsers – probeerden om naar Nederland te vluchten. Wie werd gepakt had grote kans om gefusilleerd te worden. De meeste executies van deserteurs vonden echter plaats bij het Britse leger. Die werden steevast ’s ochtends vroeg uitgevoerd: shot at dawn.
De 332 kilometer lange Dodendraad, die medio 1915 werd geplaatst langs de grens tussen België en Nederland, werd neergezet om vooral vluchtelingen, smokkelaars en deserteurs tegen te houden. Het bleek een effectief middel, hoewel menigeen het er op waagde, al dan niet met dodelijke afloop.
Het is niet bekend wie de tekst schreef van Klacht van een deserteur. Maar het is een zeker geen rijmelarij. De woorden zijn zorgvuldig gekozen, de inhoud is aangrijpend. Het doet een geoefende hand van schrijven vermoeden.
De tekst en muziek van Zusje werden in 1916 geschreven door de Rotterdammer Armand Haagman. Zangeres Stella Fontaine, die haar carrière vlak voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog was begonnen, maakte er een plaatopname van in 1919. Het moet een populaire melodie zijn geweest, omdat vrij snel de Klacht van een deserteur er op werd gedicht. Er kwamen diverse uitgaven als vliegend blaadje, waarbij er kleine verschillen vallen waar te nemen.
Op één van de versies luidde de titel Klacht van een Duitsche deserteur. In deze variant stond ook een andere voorlaatste zin: die ons al in ’t leven heden zoo verstoorden, wat de tekst begrijpelijker maakt en ook beter rijmt op het woord moorden. De verschillende versies zijn te vinden in de Collectie Wouters/Moorman, die het Meertens Instituut onder beheer heeft.
