Uit de grote hoeveelheid bladmuziek en vliegende blaadjes die ik vond met liedjes over de Eerste Wereldoorlog, maakte ik een afgewogen selectie om een beeld van Nederland in de periode 1914 -1918 te geven. Dat we neutraal waren in die oorlog, wil niet zeggen dat hier alles naar wens ging. Problemen waren er genoeg, die hun weg vonden in een keur aan liedjes. Per artikel besteed ik telkens aandacht aan één lied, waarvan ik een eenvoudige opname met zang en gitaar maakte.
Nadat de Eerste Wereldoorlog op 28 juli 1914 was uitgebroken verklaarde Nederland zich neutraal. De hoop was om de oorlog op die manier zo ongeschonden mogelijk door te komen. De Nederlandse samenleving leek eensgezind inzake de neutraliteit. Het spaarde niet alleen een hoop mensenlevens, het paste ook bij de positie die Nederland in de wereld had. De neutraliteitspolitiek hing samen met het zelfbeeld van Nederland als handelsnatie.
Wat niet betekende dat Nederland de oorlog ongeschonden door kwam. Door de overheid werd een leger van zo’n 250.000 soldaten gemobiliseerd. Deze ‘gewapende neutraliteit’ vroeg echter behoorlijk wat van de Nederlandse bevolking. Naast het feit dat veel jongemannen weg moesten van huis, was de mobilisatie er ook oorzaak van dat er minder werknemers waren. De economische situatie van Nederland verslechterde daardoor en verergerde de voedselschaarste. Nederland nam vele honderdduizenden vluchtelingen op.
Er ontstond door handelsbeperkingen een tekort aan voedsel en brandstoffen, wat tot grote ontevredenheid leidde. Bovendien was Nederland verplicht om als neutraal land alle militairen die naar het land vluchtten te ontwapenen en te interneren. Er werden kampen ingericht in kazernes. Later kwamen er ook tentenkampen en houten barakken. In het Groningse ‘Timbertown’ zaten 1500 Engelsen. Oldebroek werd om verschillende redenen in 1916 weer gesloten.
De Britten hadden al in het begin van de oorlog een zeeblokkade ingesteld om de scheepvaart en de aanvoer van levensmiddelen naar Duitsland te beperken. Deze maatregelen raakten ook Nederland. In 1916 verscherpten zij de maatregelen en kwamen allerlei levensmiddelen op de lijst van verboden producten. Schepen die deze goederen vervoerden, werden aangehouden of in beslag genomen.
Begin februari 1915 begon Duitsland, als antwoord op de Britse blokkade met oorlogsschepen en uitgestrekte mijnenvelden, een duikbotenoorlog tegen schepen die onder vijandige vlag voeren. Ook neutrale schepen liepen gevaar. In 1916 werden twaalf Nederlandse koopvaardijschepen door Duitse duikboten de grond in geboord.
Al deze gebeurtenissen en ontwikkelingen werden door J.H. Speenhoff verwerkt in een zeer kritisch lied over de gevolgen van de neutraliteit waar Nederland zich strikt aan hield. Behalve dan toen Duitse militairen vlak langs de Nederlandse grens België binnen vielen. Op dat moment werd er erg pragmatisch omgegaan met begane grensschendingen door de soldaten. In België ging het gerucht dat Nederland de Duitse militairen vrije doortocht had verleend.
Na de eerste Wereldoorlog probeerde België voor elkaar te krijgen dat Zuid-Limburg en Zeeuws-Vlaanderen bij wijze van schadevergoeding voor ‘het aangedane leed’ door Nederland, aan hen zou moeten worden overgedragen. Daar ging de Vredesconferentie in Versailles, die in juni 1919 werd gehouden, echter niet mee akkoord.
De bladmuziek van Neutraliteit heb ik overgenomen uit het achttien liedjes tellende boekje Soldatenliedjes van den dichter J.H. Speenhoff, pianobegeleidingen door Willem Landré, uitgegeven in 1916.