Het was een vluggertje en tussendoortje. Maar dat een haastklus per definitie een mislukking oplevert, wordt met deze Silent voices van The Sunshine cleaners gelogenstraft. Zanger, muzikant en componist Sjef Hermans vertelt het verhaal rond de totstandkoming van dit unieke project.
‘Het was eind december 2018. Rieks Hoogenkamp van de Stichting De Roos van Culemborg had mij na een concert benaderd met de vraag of ik iets kon met de gedichten van Dietrich Bonhoeffer. Die stichting is actief in de driehoek kerk-cultuur-samenleving. Ze wilden met diverse projecten herdenken dat Bonhoeffer vijfenzeventig jaar geleden werd omgebracht. Wij hadden met de Sunshine Cleaners een programma met prisonsongs en hij was daar wel van gecharmeerd. Ook hebben we eens een bijdrage geleverd aan een hagenpreek hier in de buurt rond liederen van Luther. Ik ben zelf niet religieus, maar er waren dus wel zekere verbintenissen. Het was een uitdaging die ik wel wilde aangaan. Alleen.. we waren net begonnen met de opnamen voor een nieuwe cd met Champagne Charlie, mijn andere band. En het geheel moest afgerond zijn voor 9 april….
Stap 1 was een thematische aanpak met songs van anderen. Maar daarin liep ik vast. Zelf schrijven was een andere optie. Ik kreeg de door de eveneens Zeeuwse Corrie Kopmels vertaalde gedichten van Bonhoeffer toegestuurd. Ik verdiepte me in Bonhoeffer en doorspitte de vertalingen van Kopmels. Die kon ik niet een op een op muziek zetten. Ik hertaalde ze en vertaalde ze daarna in het Engels. Twee nummers waren snel klaar. Van Kindred Spirits en Who am I stuurde ik twee eenvoudige demo’s. “Mijn vrouw moest er van huilen” reageerde Hoogenkamp. “Ga zo vooral door”. Er restten nog twee maanden. Uiteindelijk werden in twee sessies de opnamen voor een cd gemaakt. Enkele dagen voor de officiële release gaven we een eerste aftrap in een gevangenis voor gedetineerden. Zelden zo’n geïnteresseerd en meelevend publiek gezien!’
Promotie
‘De cd was klaar en dan? We hebben zelf een première voorstelling georganiseerd in de Oostkerk in Middelburg. Een oude historische kerk die is omgetoverd tot cultureel podium. Cd’s werden verkocht, rondgestuurd, social media ingezet, mailings de deur uit gedaan. Er volgden interviews, radio en tv optredens… Een hele ontdekking en in feite allemaal eigen initiatief. Ik loop al een tijdje mee en we hebben platen uitgebracht via een maatschappij. Maar behalve het in de markt zetten van die platen deden die niet zo veel extra. Ik benader nu vanuit ons eigen netwerk, via de stichting De Roos van Culemborg en het loopt storm. We worden uiteraard met dit project gevraagd door religieuze organisaties, maar ook seculiere. Zelfs internationaal tot in Australië en Zuid-Afrika is er belangstelling voor deze cd. En uit de V.S. Als we een optreden geven vullen we dat aan met nadere nummers. Prisonsongs en nummers die verbonden zijn met situaties, zijn ideeën en de tijd waarin Bonhoeffer leefde.
Hij was verklaard tegenstander van discriminatie. Het uitsluiten van in dit geval zwarte medemensen had hij met eigen ogen gezien toen hij in de VS verbleef. Ik vind zelf dat Silent Voices geen louter religieus gebeuren is. Bonhoeffer was een predikant, maar vooral zijn mens zijn staat centraal: de waardigheid van de dood die uit zijn gedichten spreekt. Eerder humanistisch.’
Americana en zingen in het Engels
‘Er is slechts één reactie binnen gekomen van iemand die het niet kon vatten: de gedichten van Bonhoeffer in het Engels zingen! Maar waarom niet? Hij was een wereldburger eerder dan een Duitser. Er is geprobeerd hem in de religieuze hoek te houden, maar hij is veel universeler. Bonhoeffer is de meest gelezen theoloog van de vorige eeuw. Muziek speelde een belangrijke rol in zijn leven. Hij was verdienstelijk amateurmuzikant. Aanvankelijk vooral klassiek (Bonhoeffer speelde clavichord, naast bijvoorbeeld gitaar).
Hij verzamelde muziek en boeken en werd vooral gegrepen door de zwarte muziek uit Amerika: de blues en jazz. Ja, de muzikale context op Silent voices zit in de Americana hoek. Dat is toch mijn idioom. Daar ontkom ik niet aan. Ik merk wel dat, wellicht mede door dit project, ik meer en meer buig naar andere stijlen. Ik integreer nu in mijn composities meer klankkleuren dan voorheen. Op Silent voices staan wel wat gospelgerelateerde invloeden. Misschien was de tijdsdruk waarin het project gerealiseerd moest worden wel een beperking. Dan ga je snel in de veilige modus.’
De muzikale omlijsting is dus Americana. Geen jazz, klassiek of andere stijlen waarmee Bonhoeffer in aanraking kwam. Cynisch kan je constateren dat Hitler, verklaard tegenstander van zwarte muziek, zeker uit Amerika, zo nog een trap na krijgt nu gedichten van een van zijn criticasters vertolkt worden in een Amerikaans muzikaal idioom …. De uitvoering is integer en transparant. Hermans heeft het over sober: ‘ soberheid zit zowiezo in onze muziek’. Zeker met dit trio Jacqueline Heijmans (zang), Sjef Hermans (gitaar, banjo en zang) en Geert de Heer die op mandoline en dobro voor de subtiele inkleuring zorgt. Op de cd zijn er gastbijdragen met mondharmonica, shrutibox, banjo, viool en voetpercussie’. Silent voices is een uniek project in de Nederlandse muziekhistorie: rootsmuziek gebaseerd op het gedachtegoed van een Duitse theoloog en vrijheidsdenker.
Dietrich Bonhoeffer (1906-9 april 1945)
Dietrich Bonhoeffer werd in 1906 geboren in Breslau. Hitler gaf persoonlijk bevel hem op te hangen op 9 april 1945, enkele dagen voor het einde van de WOII. Bonhoeffer is een inspirerend theoloog, dominee, filosoof en vrijheidsdenker. Als hervormer stimuleerde hij de levende kerk: niet het instituut, maar de mensen die de gemeenschap vormen staan centraal in zijn denkbeelden. Die werden vooral gevormd na een studieperiode in New York, waar hij in aanraking kwam met de sociale gospel uit Harlem.
Hij verzette zich eerst passief, later actief tegen het nationaal socialisme. Uitgezonden naar Amerika had hij de mogelijkheid het regime op een veilige afstand te bekritiseren. Doch Bonhoeffer kon zich niet verenigen met het idee dat zijn landgenoten zuchtten en crepeerden onder de dictatuur, terwijl hij risicoloos zijn werk kon doen. Hij keerde terug naar Duitsland en raakte zelfs betrokken bij de aanslag op Hitler op 20 juli 1944. Sinds april 1943 zat Bonhoeffer gevangen in Tegel. Daar schreef hij gebeden en brieven die uit de gevangenis gesmokkeld werden.
Vanaf eind ’44 maakt hij gedichten over zijn ondraaglijke bestaan als gevangene. Ook bevatten ze existentiële vragenstukken. Als hij wordt overgeplaatst naar het Gestapo hoofdgebouw wordt correspondentie met de buitenwereld haast onmogelijk. Het zijn deze gedichten die het uitgangspunt vormden voor het project Silent voices van The Sunshine cleaners.
De cd Silent voices is verkrijgbaar via a € 10,– (porto € 2.61 in Nederland). Zie ook de facebookpagina. Een boekje Bonhoeffer75 met de vertaalde gedichten en achtergronden is a € 2. — te bestellen bij De Roos van Culemborg,
