Willem van Iependaal – Bargoense dichter

Willem van Iependaal was het pseudoniem van Willem van der Kulk (1891 – 1970), een Rotterdammer die een bijzonder kleurrijk leven leidde en waarover ik al een en ander berichtte in deel 2 van De Groote oorlog in Liedjes.
Naast alles wat hij in zijn leven heeft gedaan (en het is een wonderlijke mengeling), is hij bovenal schrijver geweest.
Nu zo goed als vergeten, maar ooit enorm populair dankzij (kinder)boeken als Polletje Piekhaar en Lord Zeepsop.

Het schrijftalent van Willem van Iependaal werd ontdekt door A.M. de Jong, kunstcriticus van de arbeidersbeweging, die als medewerker van de Reclassering met hem in contact kwam. Hij stimuleerde van Iependaal om te publiceren, schreef het voorwoord voor zijn eerste uitgave, een dichtbundel met de titel Liederen van de zelfkant en liet hem voordragen en zingen uit eigen werk bij lezingen over de ‘Volkskunst van deze tijd’.
Van de eenvoudige melodieën die Van Iependaal schreef bij zijn gedichten – die van zichzelf een prachtige cadans hebben – is weinig bewaard gebleven. Gelukkig hebben anderen in latere instantie een aantal teksten, die bepaald een tijdloze kwaliteit hebben, van nieuwe muziek voorzien.

Vijf jaar na de dood van Willem van Iependaal, in 1975, besteedde Jaap van de Merwe uitgebreid aandacht aan hem in zijn radio-programma ’t Oproer Kraait. In het programma werden teksten van van Iependaal met (voor het grootste deel) melodieën van Jaap van de Merwe gebracht door gerenommeerde artiesten als Nelly Frijda, Robert Long en Rob van de Meeberg. Het zou echter tot 2006 duren voor deze opnames op geluidsdrager beschikbaar zouden komen, op de door het Theater Instituut Nederland uitgegeven 4-CD ’t Oproer Kraait. Enkele nummers – twee om precies te zijn – konden echter al worden beluisterd op de in 1973 uitgegeven VARA-GRAM lp De oproerkraaiers: Je vlag uit de lommerd en Tamboer, sla straf (over de muiterij in 1933 op het Nederlandse pantserschip de Zeven Provinciën en de bloedige afloop ervan).

In 1974 was al in drukvorm tekst en muziek van Willem van Iependaal verschenen in de proletariërslied verzamelbundel Gij zijt Kanalje heeft men ons verweten. Samenstelling: Jaap van de Merwe. Elf teksten welgeteld, soms met muziek (in notenschrift) van de schrijver zelf, soms met noten van Jaap van de Merwe, en soms zonder melodie. Daarbij drie nummers met tekst en muziek die de radio-uitzending en de lp nooit haalden: Blut, Vloekzang en Das muss ein Stück vom Himmel sein. Dit laatste lied is later wel weer door verschillende anderen opgepikt, zoals Jakkes, ’t Verzetje en… Nou, daar kom ik zo op.

Blut

Vloekzang

Dempsey
In 1999 verscheen van het Leidse trio Dempsey de cd Door een toeval. Daarop dertien liederen op teksten van Willem van Iependaal, afkomstig uit Liederen van de zelfkant. Eén uitzondering: het reeds eerder genoemde Das muss ein Stück vom Himmel sein, overgenomen uit Gij zijt kanalje… Ook Dempsey roemt in de begeleidende tekst de zingbaarheid van de gedichten. Maarten Witkam (zang, blokfluit, saxofoon, viool, gitaar) verzorgde het grootste deel van de melodieën, Ferry Rigault (zang, gitaar, bas) leverde een kleine bijdrage. De stijl van Dempsey gaat richting straatmuziek, wat de teksten in een passend kader zet. Enkele nummers, die Jaap van de Merwe reeds op muziek zette, krijgen een nieuwe melodie aangemeten: Als de bank wordt overvallen en Dikke Dinges R.I.P. Ook Blut heeft hier een andere zangwijs gekregen. Het klinkt allemaal volstrekt aannemelijk.
Op hun in 2003 verschenen cd De tuinman en de dood staan overigens nog drie teksten van Willem van Iependaal. Dit keer zijn ze op muziek gezet door Ferry Rigault.
Ondertussen bestaat Dempsey niet meer, maar de cd’s zijn nog steeds voor een zeer zacht prijsje te bestellen.

G.J. Blom
Gert-Jan Blom is een professioneel muzikant, die zijn sporen verdiende bij onder meer Boulevard of Broken Dreams, Beau Hunks en Gangbusters. Zijn verhaal over de cd die hij maakte met teksten van Willem van Iependaal is bijzonder.
Het project werd in feite getriggerd door een val van zijn fiets op zijn hoofd, op de brug bij het hoofdstedelijke Amstel Hotel in juli 1991. Gert-Jan Blom was een uur bewusteloos en moest een periode rust houden en binnen blijven. Dat gaf hem de mogelijkheid iets te doen wat hij sinds 1985 op zijn lijstje had staan: muziek zetten op teksten van de Bargoense dichter. Diens teksten hadden zo’n indruk op hem gemaakt, dat hij de (niet meer verkrijgbare) dichtbundels begon te verzamelen.
Hij ontdekte ook dat Jaap van de Merwe werk van Willem van Iependaal op muziek had gezet, maar vond diens aanpak veel te braaf en netjes. Gert-Jan besloot het anders te doen, meer passend bij het beeld dat van Iependaals teksten oproepen.
Muzikaal gezien moest het ook een ‘orkest van de zelfkant’ worden. Als opnamemicrofoon gebruikte hij een Pressure Zone Microphone, die gebruikt wordt bij politieverhoren. Het geheel werd in een maand tijd vastgelegd op een 4-sporen cassetterecorder. Blom speelt op de opnames zingende zaag, tenorgitaar, Cubaanse tres, quatro, basharmonica, marimbula, harmonium, baritonukelele, fonofiddle en percussie. En hij zingt natuurlijk. In november 1991 schrijft Maarten Oudshoorn een achtergrondverhaal over van Iependaal. Maar dan gebeurt er verder niets meer. Tot in januari 2004 de draad wordt opgepikt en de opnames een nabewerking krijgen voor uitgave op cd, die verschijnt onder de titel Liedjes van ordelijke ellende.
Er staan negen liedjes op de cd, onder andere een derde muzikale interpretatie van Dikke Dinges R.I.P., de meest onbehouwen versie, maar tegelijkertijd uiterst plausibel. Straatnummer werd ook door Dempsey vastgelegd, de overige teksten komen we alleen bij G.J. Blom tegen. De opnames zijn nog te koop als digitale download.

Drie keer Dikke Dinges R.I.P. – 1e couplet: Rob van de Meeberg, 2e couplet: Dempsey, 3e couplet: G.J. Blom.

Natuurlijk zijn er nog meer muzikanten die liederen van Willem van Iependaal hebben opgenomen, maar daarbij gaat het dan steeds om een enkel lied. Denk daarbij aan artiesten als Frits Lambrechts, Flint, Bram van Leer, Erik Devolder, Proloog en Mezzo Macho.
Overigens maakte Willem van Iependaal in 1945 een (weinig opzienbarend) lied over de bevrijding van Nederland, op muziek gezet door Hugo de Groot:
Holland is weer vrij.